Anemia Blackfana-Diamonda (BDA)

Podstawowe informacje: BDA to jedna z częstszych chorób z kręgu niedokrwistości wrodzonych. Choroba dziedziczy się autosomalnie dominująco (w przypadku chorego rodzica połowa dzieci będzie chora) lub recesywnie (25% dzieci będzie chora w przypadku gdy rodzice są nosicielami nieprawidłowego genu). U 60% dzieci do choroby dochodzi w wyniku nowych mutacji i oboje rodzice są zdrowi.

Objawy kliniczne: Pierwsze objawy najczęściej są obserwowane już we wczesnym niemowlęctwie (około 2 miesiąca życia), rzadziej w drugim półroczu życia. U dzieci z BDA jest zaburzona produkcja krwinek czerwonych (erytrocytów) w szpiku kostnym co powoduje anemię i objawia się męczliwością, osłabieniem, bladością, przyspieszeniem akcji serca, dusznością, upośledzeniem koncentracji i uwagi, bólami i zawrotami głowy.

Dzieci z BDA mogą mieć wady wrodzone: najczęściej nieprawidłowości szkieletu (niski wzrost, anomalie palców rąk, zwłaszcza kciuka, wady twarzoczaszki w tym rozszczep wargi i podniebienia, wady szyi, zrośnięcie kręgów szyjnych, wady żeber), wady serca i układu moczowo-płciowego. Dodatkowo u dzieci z BDA stwierdza się zwiększone ryzyko chorób nowotworowych, najczęściej zespołów mielodysplastycznych, ostrej białaczki szpikowej ale również nowotworów kości.

Diagnostyka: Diagnostyka opiera się o badania podstawowe, możliwe do wykonania w każdej przychodni lekarza pierwszego kontaktu- morfologia z rozmazem ręcznym pokazuje niski poziom hemoglobiny, prawidłową bądź zwiększoną objętość krwinek czerwonych i niską liczbę retikulocytów. Po wysunięciu podejrzenia choroby dziecko jest kierowane pod opiekę Oddziałów Hematologii i Onkologii Dziecięcej gdzie są wykonywane badania specjalistyczne – poziom hemoglobiny płodowej HbF, stężenie erytropoetyny, biopsja szpiku wraz z oceną histopatologiczną, badania genetyczne.

Leczenie: Leczenie BDA zależy od nasilenia objawów choroby. Dzieci mogą wymagać transfuzji preparatów krwi (koncentratów krwinek czerwonych KKCz). W przypadku częstych transfuzji włączone zostaje leczenie chelatujące (czyli wiążące nadmiar żelaza powstałego ze „zużytych” krwinek czerwonych) – deferazyroks lub deferoksamina. Stosuje się również leczenie steroidami, które u połowy dzieci poprawia funkcję szpiku i umożliwia zmniejszenie częstotliwości toczeń krwi. W ciężkich przypadkach, gdy pacjent jest uzależniony od częstych toczeń krwi i pojawia się ryzyko przeładowania organizmu żelazem, jak również w przypadku oporności na leczenie steroidami rozważana jest transplantacja macierzystych komórek krwiotwórczych (potocznie zwana przeszczepieniem szpiku). Najlepszym dawcą jest dawca rodzinny (brat lub siostra).

Anemia Fanconiego (FA)

Podstawowe informacje: Anemia Fanconiego to skomplikowana choroba, w której dochodzi do pogorszenia działania szpiku i braku krwinek produkowanych przez szpik. FA jest wrodzoną chorobą genetyczną, w której organizm wykazuje nadwrażliwość na działanie czynników uszkadzających DNA jak np. promieniowanie jonzujące, cytostatyki czy spadek stężenia tlenu. Choroba najczęściej dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny (25% dzieci będzie chora w przypadku gdy rodzice są nosicielami nieprawidłowego genu) i wynika z nieprawidłowości mechanizmów odpowiedzialnych za naprawę DNA. U dzieci jest widoczna anemia oraz niższa liczba płytek krwi i leukocytów oraz mogą występować wrodzone wady szkieletu, serca i nerek.

Objawy kliniczne:

Pierwsze symptomy choroby pojawiają się w 4-12 roku życia dziecka, ale może się ujawnić też zaraz po urodzeniu lub w 3 dekadzie życia. Oprócz objawów anemii (szybka męczliwość, znaczne osłabienie, zmniejszona wydolność fizyczna, bladość powłok skórnych i spojówek, przyspieszenie akcji serca, duszność, upośledzenie koncentracji i uwagi, bóle i zawroty głowy), małopłytkowości (zwiększona skłonność do krwawień), leukopenii (nawracające zakażenia) u pacjentów stwierdza się dodatkowo nieprawidłowości kostne (brak lub niedorozwój kciuka i/lub kości promieniowej, nieprawidłowości czaszki pod postacią małogłowia), zaburzenia pigmentacji skóry (hiperpigmentacja- plamy cafe au lait głównie na twarzy, rękach oraz stopach, hipopigmentacja- odbarwienia) wady układu moczowo-płciowego, wady serca, wady przewodu pokarmowego, niedorozwój jąder i jajników, zez, małoocze, zmarszczka nakątna, szeroka nasada nosa, zniekształcenia małżowin usznych, głuchota czy niepełnosprawność intelektualna. U większości chorych z FA w szpiku kostnym rozwijają się takie choroby jak anemia aplastyczna (SAA), ostra białaczka szpikowa (AML) czy zespoły mielodysplastyczne (MDS). W późniejszym wieku u ludzi z anemią Fanconiego częściej występują raki przewodu pokarmowego i wątroby.

Diagnostyka: Wady wrodzone, jeśli występują, są zwykle rozpoznawane tuż po urodzeniu lub w pierwszych miesiącach życia. Dalsza diagnostyka opiera się o badania podstawowe: morfologia z rozmazem ręcznym (niski poziom hemoglobiny, niski poziom krwinek czerwonych i białych oraz płytek krwi), poziom retikulocytów (obniżony). Po wysunięciu podejrzenia choroby dziecko jest kierowane pod opiekę Oddziałów Hematologii i Onkologii Dziecięcej gdzie w toku celowanych badań: specjalistyczne badania z krwi (poziom hemoglobiny płodowej HbF, stężenie erytropoetyny), biopsja szpiku wraz z oceną histopatologiczną, badania obrazowe w celu wykrycia anomalii kostnych, badanie w kierunku zwiększonej łamliwości chromosomów oraz badania genetyczne.

Leczenie: W leczeniu FA stosuje się leczenie objawowe (transfuzje preparatów krwiopochodnych- koncentratu krwinek czerwonych KKCz oraz koncentratu krwinek płytowych KKP, profilaktyczne leczenie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne, czynniki wzrostu granulocytów) oraz farmakologiczne – leki pobudzające prace szpiku. U ludzi, u których dochodzi do wystąpienia nowotworu szpiku lub ciężka anemia aplastyczna, konieczna jest transplantacja macierzystych komórek krwiotwórczych (potocznie określana jako „przeszczepienie szpiku”) z zastosowaniem specjalnych protokołów chemioterapii. Najkorzystniejsze wyniki osiągane są w przypadku przeszczepień od dawców rodzinnych (po wykluczeniu u nich FA), w dalszej kolejności niespokrewnionych. W przyszłości pacjenci z anemią Fanconiego mogą być leczeni za pomocą przeszczepienia szpiku bez stosowania chemioterapii lub terapię genową, ale obecnie te metody nie są jeszcze wystarczająco skuteczne ani bezpieczne.

Wrodzona dyskeratoza (DC)

Podstawowe informacje: DC jest wrodzoną chorobą genetyczną, w której występuje pogorszenie pracy szpiku oraz można stwierdzić nieprawidłowości w obrębie skóry i błon śluzowych. Choroba dziedziczy się w sposób recesywny sprężony z płcią (matka nosicielka będzie miała wszystkich chorych synów, a 50 % córek będzie nosicielkami choroby) autosomalnie dominująco (w przypadku chorego rodzica połowa dzieci będzie chora) lub autosomalnie recesywnie (25% dzieci będzie chora w przypadku gdy rodzice są nosicielami nieprawidłowego genu).

Objawy kliniczne: Objawy kliniczne rozwijają się powoli w ciągu pierwszych 10-20 lat życia i obejmują niedokrwistość ze wszystkimi jej objawami (szybka męczliwość, znaczne osłabienie, zmniejszona wydolność fizyczna, bladość powłok skórnych i spojówek, przyspieszenie akcji serca, duszność, upośledzenie koncentracji i uwagi, bóle i zawroty głowy), małopłytkowość (zwiększona skłonność do krwawień), neutropenię (zwiększoną skłonność do zakażeń) oraz nieprawidłowości skóry pod postacią wrodzonego rogowacenia, którego objawami są: nieprawidłowa pigmentacja skóry twarzy, szyi, ramion, niedorozwój paznokci oraz leukoplakią błon śluzowych. Dodatkowo mogą być obecne wady układu moczowo-płciowego, niski wzrost, zwłóknienie płuc, choroby wątroby, próchnica zębów, zarośnięcie przewodów łzowych, zaćma, jaskra, osteoporozę, przedwczesne siwienie, wypadanie włosów oraz łzawienie. U pacjentów obserwuje się też zwiększoną skłonność do rozwoju chorób nowotworowych głównie raków i gruczolakoraków nosogardła, języka, żołądka i jelit.

Diagnostyka: Diagnostyka opiera się o badania podstawowe, możliwe do wykonania w każdej przychodni lekarza pierwszego kontaktu: morfologia z rozmazem ręcznym (niski poziom hemoglobiny, niski poziom krwinek czerwonych i krwinek białych oraz płytek krwi), poziom retikulocytów (obniżony). Po wysunięciu podejrzenia choroby dziecko jest kierowane pod opiekę Oddziałów Hematologii i Onkologii Dziecięcej gdzie w toku specjalistycznych badań (biopsja szpiku kostnego z oceną histopatologiczną, oznaczenie długości telomerów, badania genetyczne), stawia się rozpoznanie choroby.

Leczenie: W leczeniu stosuje się przetoczenia preparatów krwi (koncentrat krwinek czerwonych KKCz oraz koncentrat krwinek płytkowych KKP), androgeny, oraz czynniki wzrostu granulocytów. W razie potrzeby wykonuje się transplantację macierzystych komórek krwiotwórczych (potocznie określana jako „przeszczepienie szpiku” ). W przyszłości pacjenci mogą być leczeni za pomocą przeszczepienia szpiku bez stosowania chemioterapii lub terapię genową, ale obecnie te metody nie są jeszcze wystarczająco skuteczne ani bezpieczne.

BIBLIOGRAFIA:

Chybicka A, Sawicz-Birkowska K, Kazanowska B, Onkologia i Hematologia Dziecięca , Tom 1, PZWL Warszawa 2021
Chybicka A: Od objawu do nowotworu, Wydanie II, Elsevier Wrocław 2013
Kawalec W, Grenda R, Kulus M, Pediatria, Tom 1, Wyd. 2, PZWL Warszawa 2018
Pietrzyk JJ, Kwinta P, Pediatria, Tom 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego , Kraków 2018

Małgorzata Janeczko-Czarnecka